Ludzie na różnych forach pytają się nawzajem o narzędzia pracy z grupą. Najlepiej takie, żeby dobrze działały. Najlepiej takie, by za ich pomocą Uczestnicy mogli możliwie dużo się nauczyć. Najlepiej takie, żeby ich zastosowanie wywoływało efekt Wow. Najlepiej takie, które są nowe, nieznane,  sprawią, że prowadzone przez nich szkolenie będzie świetnie odebrane.

Dyskusja wydawać się może prosta do poprowadzenia. Prowadzący dyskusję w dobrze pracującej grupie jest właściwie niepotrzebny… Wystarczy zadać pytanie…  Być może dlatego łatwo odsunąć pomysł uczenia się prowadzenia dyskusji. A co tam, jakoś będzie, ludzie coś powiedzą…  Warsztaty pracy z grupą pokazują jednak, że prowadzenie dyskusji bez pomysłu i treningu rzadko się udaje. Bez treningu,  bez wniknięcia w jej  istotę dyskusja to zadanie wymagające dla prowadzącego. Kiedy przychodzi odnaleźć tę ulotną ścieżkę prowadzenia grupy, na środku, w tu i teraz, przy nie dającym się przewidzieć toku zdarzeń, chętną czy przy mniej chętnej grupie… Wyzwanie. Na poziomie wiedzy jak to się robi, radzenia sobie z emocjami  własnymi i uczestników, realizacji celów jakie dyskusja ma przynieść. Lista narzędzi komunikacji jakie stosujemy w trakcie prowadzenia dyskusji jest długa. Pytania, parafrazy, odzwierciedlenia, wzmacnianie, wyciszanie, dzielenie się, łączenie, wiązanie, poszukiwania, podsumowania…  Do tego subtelności głosu, ruchu, tempa, pauzy, ciszy, kierowania, zapraszania, zatrzymywania, łączenia, dzielenia, wyjaśniania, opóźniania, przyspieszania, uwalniania, pracy z jednostką, podgrupą, koalicją, konfliktem, trudnością, procesem, sobą samym. Wreszcie warianty dyskusji, jej cele, funkcje w warsztacie… Dyskusja jest przestrzenią okazania zainteresowania, słuchania, różnienia się, dawania wsparcia, budowania relacji, ukazywania siebie innym,  obserwowania się wśród innych, samoobserwacji. Dyskusja jest czasem wymiany wiedzy, poglądów, refleksji, budowania nowej wiedzy, tworzenia uogólnień, dowiadywania się jak żyć, pracować, działać, nie działać. Pozwala więc budować grupę,  przygotowywać, zachęcać, motywować uczestników do uczenia się.  To wielkie narzędzie, wow.

Dyskusja pozwala na pracę z grupą i może zastąpić narzędzia, te tak poszukiwane. Ktoś powie będzie nudno… Oczywiście. Może być, o ile nie wyłuskamy ich i nie spojrzymy na potrzeby uczestnika. Wejście jednak z ciekawością, w prawdzie, w to, co chcą uzyskać uczestnicy, jakie mają problemy, co mają do powiedzenia,  sprawia, że może być ona bardzo żywa, energetyczna, i można bardzo wiele osiągnąć przy pomocy dyskusji.  Dyskusja jest stara jak świat, może przez to zniechęca tych, którzy szukają nowego. Dyskusja zaprasza, a nawet zmusza do kontaktu. Niestety, dzisiaj preferowane są sposoby ułatwiania (przyspieszania) sobie życia, szybkiego załatwiania, mieszczenia wielu celów w krótszym czasie… Kontakt, budujący dyskusję bywa czasochłonny, budowanie relacji, docieranie się boli, ociera, a niekiedy odziera z iluzji – budzi więc strach. Dodaje energii, ekscytuje, wciąga i niepokoi. Dyskusja to co innego niż praca oparta na zaprojektowanych  grach, zabawach, mających strukturę,  scenariusz. I w nich wydarza się dużo dobrego. Ich struktura, zasady,  jest jednak przestrzenią ukrywania się głębszych poglądów uczestników. O tyle więc są one bezpieczniejsze, a dyskusja bardziej zagrażająca, nieobliczalna.

Dyskusja jest naga. Jest taka jaka jest. Nie ma struktury ani regulaminu. Możesz wejść z tym, co masz. Zaryzykować. Dyskusja nagradza za aktywność bodźcami rozwojowymi, to nie znaczy głaskami tylko.  Możesz też nie wejść, słuchać i też się nauczysz obserwując innych. Aktywność wewnętrzna to też aktywność. Dyskusja porusza wszystkich obecnych.

Dyskusja to przestrzeń poznawania potrzeb i możliwości uczestników poprzez słuchanie wypowiedzi pojedynczych osób i tych fragmentów w których ludzie mówią do siebie nawzajem, kiedy prowadzący może pomagać im zgłębiać siebie nawzajem, ujawniać się i ciekawić nawzajem. Kiedy spotykają się ze samoświadomością, trafiają na progi, stawiają granice, ukazują swoje mocne i słabe strony dyskusja jest przestrzenią na wzajemne uczenie się i wspieranie uczestników a dla prowadzącego na towarzyszenie.

Dyskusja to przestrzeń  budowania bezpieczeństwa, zaufania i podążania za potrzebami i możliwościami grupy, to możliwość ukazania przez prowadzącego, że jest dla swoich uczestników, że dysponuje czymś, czym jest gotów się podzielić będąc w kontakcie z nimi, stykając się z ich światem w tu i teraz. Dyskusja to przestrzeń w której rodzi się otwartość kiedy ludzie się przestają obawiać tego, że się różnią. Poza scenariuszem, grą, zabawą, w dorosłej decyzji o uczestnictwie.

Dyskusja to przestrzeń, w której ujawnia się i przebiega proces rozwoju grupy. O ile prowadzący chce i umie pomagać uczestnikom pokonywać kolejne bariery uzewnętrzniania się, bycia jakimi są, akceptowania się nawzajem, dyskusja może być bardzo wyzwalającym narzędziem rozwojowym. Czym więcej przejdziecie w niej trudności, konfliktów, różnic, pokonacie przeszkody rozumu i ego, tym większą nagrodą może być bliskość w relacjach,  wolność jednostki w grupie, współpraca, spójność i zwartość grupy a co za tym idzie lepsza przestrzeń do uczenia się dalej.

Dyskusja to narzędziem bez narzędzia (struktury, scenariusza). Może się pojawiać wiele razy w trakcie warsztatu. Ma wiele funkcji (wprowadzenie, omówienie, podsumowanie, regulowanie). Czy jest narzędziem doskonałym (?). Jest przecież tylko (aż) rozmową w grupie osób. O ile prowadzący umie ją prowadzić, inne narzędzia mogą nie być mu potrzebne, by pracować z grupą i z satysfakcją. Może nawet z efektem Wow. Drapanie się po głowie przez część uczestników może być sygnałem rodzącego się w nich pytania jak prowadzący(a)  to zrobił(a), że tyle jest znaczenia, a tak mało fajerwerków…?

Jak sprawić, by chciało im się pracować? Jak to się robi, by nie było oporu? Jak się zachować, by nie było trudności? Co zrobić, by robili to, co w scenariuszu, zamiarze, pomyśle, moim – prowadzącego? Jak działać, by zdarzyło się to, co chce ten, który zamawia warsztat, albo działo się tak, by uczestnicy osiągnęli te wyniki, które chcą (deklarują, że chcą)?

To pytania, które niemal same chcą się zadać przed pracą z grupą. Kłębią się i wiercą. Praca z grupą jest jak wycieczka w góry. Piękne widoki, pod warunkiem, że pogoda będzie dobra. Dobre wrażenia pod warunkiem , że pójdziemy dobrym szlakiem, nie zgubimy go i wybierzemy właściwy dla siebie pod względem trudności, długości. Tak, praca z grupą ma swój cel, jest nim to, by uczestnicy grupy coś zmienili, rozwinęli, osiągnęli. Niestety czym bardziej tego chcemy jako prowadzący, tym bardziej pojawia się dobro a zanika wolność. Gdybyśmy sobie pozwolili  go odpuścić może się stać inaczej. Za mało będzie dobra a za dużo wolności ;)…

,Uczestnicy grupy wchodząc na salę warsztatową zwykle chcą coś osiągnąć dla siebie. Są też takie warianty obecności na warsztatach, w których osoby te nie chcą na nich być (np. wysłała je firma, partner(ka), znalazł się tu, bo ktoś powiedział, że to fajne), albo chcą czegoś innego, ale i oni mają swój cel. Najczęściej cele/potrzeby różnych osób są różne od siebie. Mimo, że brzmią, kiedy są wypowiedziane przez nich, podobnie, bo łączy je tematyka warsztatu, niekiedy łączy je osoba prowadzącego (ludzie przybywają na warsztaty „na trenera”, bo mają z nim dobre doświadczenie).  Tak czy inaczej, rozpoczynając pracę możemy jako prowadzący wybrać. Wybór ten przebiega pomiędzy prowadzeniem warsztatu  według scenariusza, tak jak to sobie zaplanowaliśmy, bez włączenia grupy w decyzje jak on będzie przebiegał albo z tym włączeniem. Możemy decydować co będzie kolejne w kolejności  pracy albo oddać to decydowanie, włącznie z tym, że jakiś element nie wydarzy się wcale. Możemy więcej mówić albo więcej słuchać, zarządzać albo odpowiadać na potrzeby, widzieć cel albo widzieć ludzi bardziej.

Osoby uczestniczące w warsztatach rzadko niestety wciąż, wiedzą, że mogłyby wpływać na ich przebieg. Często wciąż siadają i oddają się w ręce prowadzących. Podobnie prowadzący jednak prowadzą, bo taka jest ta rola, a nie są z uczestnikami i nie pytają ich o potrzeby, nie włączają ich do procesu decydowania o tym co się zdarzy w trakcie warsztatu.

Zasada dobrowolności (słowo złożone ze słów „dobro” i „wolność”) wydaje się, mogłaby coś złego robić z aktywnością uczestników na warsztacie. No bo otwiera przestrzeń odmowy…  Kiedy jednak wyłączamy domniemany przymus uczestniczenia wprowadzając tę zasadę do pracy z grupą pojawia się wolność wyboru, znika przeszkoda (presja, przymus, strach, obrona) przed odkryciem, ryzykiem, emocjami itp. Kiedy uczestnicy ją przyjmują, mogą  z większą lekkością być na warsztacie, bardziej otwartym okiem i sercem przyjmować siebie, to co się dzieje, prowadzącego i innych uczestników. Kiedy jest wolność można bardziej samemu wybrać swoje dobro i sięgnąć po nie z własnej woli, a to oznacza mieć wybór. I to zachęca tym bardziej, im prowadzący sam dochowuje tej zasady. Objawiać się to dochowywanie  może np. w proponowaniu innych form przekazu, kiedy uczestnicy nie są gotowi na jakąś, pytaniu na bieżąco o potrzeby, nie wyznaczaniu osób do działania, omawianiu celów danego ćwiczenia, przywoływaniu sensu, korzyści, związku z tematem przytaczaniu różnych historii potwierdzających sens uczestnictwa, ujawnianiu swojej własnej perspektywy i doświadczenia. Dobrowolność uczestnictwa oznacza, że podjęcie ryzyka pochodzi z wyboru, że nie ma wskazywania kto teraz podejmie je przez kogoś, kto ma do tego prawo, kogoś innego niż uczestnik sam za siebie. Kiedy ludzie uczą się, że warto podjąć ryzyko, bo jest korzyść, i jest bezpiecznie, wchodzą więcej i chętniej. Kiedy nie są oceniani, a wzmacniani, wchodzą więcej i łatwiej.  Dynamika pracy rośnie, więcej jest gotowości do uczenia się na własnych błędach. A przecież wyłączyliśmy dobrowolnością gwarancję aktywności.  Paradoks? Kompetencja prowadzącego? Zjawisko grupowe, psychologiczne? Zjawisko fizyczne? Wszystko na raz. By zaistniało, wymaga odwagi od prowadzącego. Wymaga dobrej woli i wolności dla samego siebie. Bo kiedy w ten sposób pracujemy z grupą, mniej miejsca jest na scenariusz i wizję prowadzącego. Dobra dla siebie wybierają uczestnicy w ramach wolności na tym warsztacie.

W literaturze z pogranicza fizyki, duchowości, psychologii można znaleźć sporo w temacie równowagi sił, intencji, natury procesu, rozwoju. W skrócie można by to ująć tak, że energia myśli, zamiaru, potrzeby (prowadzącego) wysłana w przestrzeń sprawia, że wraca do nas to samo, ale skierowane do nas. Proces, pole grupy, wyższa  intencja rozwoju osoby i tak znają swój najlepszy kierunek.  Innymi słowy, jak za bardzo chcesz, żeby coś było, możesz się spotkać z tym, że wróci do ciebie coś, co też bardzo chce zaistnieć. Może jednak będzie to co innego niż to co Ty chcesz. Najlepiej iść za tym. Odkrywać To.  Daj na początek DobroWolność. Pozwoli to naturze procesu zabrać głos.  Może będzie tak, że Twój pomysł będzie bardzo dobrowolnie przyjęty i zrealizujesz go wspólnie z ludźmi zamiast dla nich stojąc „naprzeciw” nim.  To mocno inna jakość bycia (celowo nie nazwę tego pracą). Nazywamy to pracą na procesie.

Czy można napisać scenariusz zdarzeń w życiu? Pytanie wydaje się podchwytliwe. Ma wiele odpowiedzi zależnie od przyjętej perspektywy życiowej. Jeśli myślałbym, że mogę mieć kontrolę nad zdarzeniami to warto pisać scenariusze. Jeśli myślę, że korzystanie ze scenariuszy uniemożliwia żywą elastyczną, twórczą, w kontakcie i kontekście odpowiedź na proces nie pisałbym ich. O ile zakładam, że i tak zdarza się to co najlepsze, wydaje się, że nie warto planować. Planowanie w życiu może pomóc osiągać zakładany rezultat, jednak gdy chcę trzymać się planu muszę walczyć z przeciwnościami. Fizycy kwantowi mówią, że wektor siły (myśl o tym jak ma być) generuje od razu wektor oporu (przeciwności). Pytanie z początku akapitu może więc wydawać się nawet lekko szalone. Może podpowiada możliwość kontrolowania życia, albo o ile byłoby prowokacją to wskazuje na absurdalność pomysłu na kontrolę życia. Czy z życiem jest jak z warsztatem, kręgiem, szkoleniem obojętne już jakiej nazwy użyję – pracą grupową? Czy ma sens pisanie scenariuszy warsztatów? Jeśli tak to jaki? Po co to robić? Czy to się może udać? Po co zadawać sobie tyle trudu?

Pisanie scenariuszy warsztatów, kręgów, imprez, wszelkiego rodzaju zdarzeń grupowych to zadanie, którego wykonanie uczy. Uczenie to jest piękne o tyle, że o ile sobie zechcę pozwolić na nie, pokazuje mi bardzo wiele o mnie. Przede wszystkim o mnie. Oczywistym rezultatem tego rodzaju pisarstwa jest kilkanaście do kilkudziesięciu stron materiału (licząc z różnymi dodatkami), poczucie kontroli rzeczywistości, wiedzenie co powiedzieć, czucie się pewniej i przygotowanym. Ubocznym, ale dla mnie podstawowym efektem jest refleksja. A właściwie refleksje. Mnóstwo obserwacji i refleksji, odkryć, objawień, olśnień. Wyjście z nieświadomej niekompetencji, głębsze poznanie tematu, integrowanie go ze sobą, włączenie do życia własnego, zmiana. Refleksje, które miewam przy pisaniu scenariuszy to te nad poziomem mojej kompetencji w temacie, nad ilością znanych narzędzi ilustrujących zagadnienia, które mam realizować, nad moją komunikacją, o moich własnych dążeniach i tendencjach w prowadzeniu grup, nad potrzebami uczestników, szansami i zagrożeniami wynikającymi z użycia poszczególnych narzędzi, nad moją kreatywnością, elastycznością, powierzchownością, dokładnością, dbałością, niedbałością, prokrastynacją, oporem, wydolnością psychofizyczną, emocjami związanymi z tym, że chcę ten warsztat poprowadzić, zmęczeniem, nieprzygotowaniem logistycznym, posiadaniem lub nieposiadaniem możliwości technicznych do realizacji warsztatu, istnieniem bądź brakiem wsparcia, koniecznością douczenia się merytorycznie bądź procesowo, zaprojektowania jeszcze kilku stron interwencji, alternatywnych narzędzi, zakupienia rekwizytów, napisania wziątek dla uczestników, zastanowienia się nad szczegółami typu jak się ubrać, czy mam pisaki, że trzeba się wyspać, że warto być wcześniej, jak się przywitam, ile powiem o sobie, jak ogarnąć sprawy obiadu, otwierania sali, jak zadbać o uczestników na przerwach i czy mam catering, czy warto zapraszać kotrenera, czy lepiej poradzę sobie sam, kiedy się spakować… Pisanie warsztatu prowadzi do pytań czy mogę, czy jestem gotowy, dojrzałem do tego, a odpowiedzi na te pytania prowadzą do kolejnych pytań o to jakim sposobem pracować z grupą. Bardziej na ich zasobach, bardziej na moich, jak zrealizować części wiedzowe, wpleść w proces czy może wyłożyć i pokazać na slajdach? Jak ja chcę być z tymi ludźmi czy w kontakcie i bliskości ryzykując utratę większej ilości energii czy może w dystansie i zachować więcej dla siebie? Czy to aby nie jest odwrotnie? Ale jak to zrobić by nie było odwrotnie? Z czym chcę by wyszli z tego warsztatu, co chcę przede wszystkim by zapamiętali? … To uczenie się pokory, dbałości i otwartości, spadanie z piedestału i wchodzenie na swoje miejsce. Pisanie scenariusza weryfikuje mnie jako prowadzącego tę grupę. Uczy czego chcę jako trener, człowiek, partner dla zamawiającego, dla uczestników. Pokazuje ile zaangażowania, energii, mnie jest potrzebne by warsztat się odbył. Odpowiada więc czy ja tego chcę czy nie. Ujawnia iluzje, urealnia pomysły, weryfikuje ilości zagadnień, ćwiczeń. Pomaga uznać moją gotowość bądź obnażyć jej brak. W tym sensie pisanie scenariusza jest ryzykowne. O ileż bowiem lepiej, łatwiej byłoby mi pozostawać w sferze marzeń o tym jak to będzie pięknie kiedy poprowadzę taki wspaniały warsztat. Albo oskarżać się, że nie umiem i nadal się do tego przygotowywać jeszcze sto lat. Inaczej mówiąc – pozostawać w znanym. Perspektywa pisania scenariusza stawia więc mnie na progu. O ile go przejdę otwiera się nowe. O tyle pisanie go jest bardzo rozwojowe oprócz tego wszystkiego „za” które wymieniłem wcześniej.

Pisanie scenariuszy to paradoksalny wysiłek. Prowadzi bowiem do niekorzystania z nich, przynajmniej w przypadku warsztatów, u mnie, częściej niż rzadziej. Owszem po części korzystam. Samo posiadanie scenariusza daje mi bezpieczeństwo, mogę sięgnąć do niego w każdej chwili. To z niego pochodzą ćwiczenia, rozwiązania, komunikacja, gotowość, lekkość, zabawa, żonglowanie tezami i ćwiczeniami w trakcie. To dzięki dniom a niekiedy tygodniom spędzonym nad pisaniem scenariusza, już w styku z grupą moja praca jest tak płynna. Kiedy obrócę w palcach niemal każdą minutę interakcji z grupą przed spotkaniem, jest ona tak lekka na spotkaniu. Nawet jeśli jest trudno (opór). I kiedy ta medytacyjna praktyka, przepuszczanie przez głowę wszystkiego co ci przyjdzie do niej co związane jest z Twoim kręgiem, warsztatem wejdzie Ci w krew w początkowej fazie pracy z grupami, za jakiś czas wystarczy jak siądziesz na chwilę by się przygotować. Na godzinę może kilka. Nie na tydzień czy kilka tygodni. Na początku jednak warto pisać scenariusze. Porządne, szczegółowe, zgodnie z zasadami. I to najlepiej dwa. Podstawowy i alternatywny. Tam na warsztacie nie będzie czasu na tworzenie czegoś nowego kiedy to co przygotujesz nie będzie działać, pasować. Kiedy masz dwa scenariusze wybierzesz coś i sobie poradzisz.

Prawdę mówiąc rzadko na warsztacie realizuję scenariusz warsztatu. Podobnie jak rzadko robię w życiu dokładnie to co zaplanowałem. Brzmi słabo? Może tak brzmieć. Puszczam plan i scenariusz jak tylko go wyprodukuję. Jestem zadowolony, że go mam a później improwizuję na jego temat z tym co przynosi mi życie, ludzie ja sam. Puszczam go, by nie tworzyć oporu w sobie, w grupie, w polu.

Improwizowanie pracy z grupą bez przygotowania rzadko kiedy ma na prawdę miejsce. Mimo, że z miejsca obserwacji pracy trenera przez uczestnika tak może to wyglądać. To z doświadczenia, znania dziesiątków narzędzi, przeprowadzenia wielu warsztatów, dla wielu grup w wielu różnych warunkach rodzi się możliwość improwizacji na gorąco. A i tak pomysł trzeba mieć. Tak jak w życiu…

Są pytania, na które odpowiedź wydaje się oczywista. Kiedy jednak przychodzi ją ująć w słowach okazuje się, że czegoś brakuje, że nie jest na pewno jasne, że słowa się nie kleją. Kiedy posłuchać odpowiedzi innych osób w kręgu okazuje się, że znają tę odpowiedź inaczej a na dodatek każda z ich odpowiedzi wydaje się być prawdziwa, nawet jeśli swoją treścią wchodzą trochę ze sobą w sprzeczność. Pojawia się wątpliwość. Co to jest asertywność? Mówienie nie. To odpowiedź dyżurna. Udziela jej w pierwszej kolejności wielu uczestników grup warsztatowych. Później pojawiają się kolejne odpowiedzi, jednak większość grup nie odpowiada na to pytanie spostrzeżeniem, że asertywność to też proszenie. Proszenie to sięganie po swoje, po siebie, to regulowanie bieżącej sytuacji, emocji, zaspokojenie swojej potrzeby, wyrażanie siebie takim jakim się jest, umożliwienie poznania mnie innym, budowanie relacji, inicjowanie wymiany, pokazywanie podobieństwa, różnicy… Ileż tych aspektów jeszcze można zauważyć w proszeniu. A co jeśli jest jeszcze wiele innych odpowiedzi na pytanie „Co to jest asertywność”, których nie udzielam bo ich nie znasz w sensie posiadania uporządkowanej wiedzy w temacie? Jakich aspektów siebie, uczestnika grupy, zespołu, znajomego, przyjaciela, rodziny przez to nie widzę? Asertywność jest określana w kontekście postaw takich jak agresja, uległość, bierność. Jeśli tego nie wiem mogę wziąć do siebie serio insynuację mojego rozmówcy, że jestem agresywny kiedy faktycznie jestem asertywny… Ciąg zdarzeń później może zawierać moją obronę, którą ten odbierze jako atak.. taki film. Zdarza się nie raz. Kiedy wiem, mogę tę insynuację przemilczeć, wyciszyć przez to… Przejść do kolejnego zagadnienia. Kontrolować ten moment, zamiast ulec propozycji zarządzania nim przez filtr mojego rozmówcy.

Wiedzenie jest ważne. Głowa jest ważna. Serce i intuicja są ważne. Każde z nich z osobna może trafiać na trudność w dawaniu rady zadaniom i przeciwnościom. Kiedy łączymy je w całość stają się mocą osobistą, przy pomocy której jest łatwiej żyć i pracować. Łatwiej jest też z sobą samym, mam bowiem mniej dylematów do rozwiązania. Tam gdzie umysł szuka serce może czuć i odpowiedzieć w dylemacie. Tam gdzie serce czuje umysł może pomóc mu wybierać tym co wie. Ot stawanie się całością. Kiedy znam teorię przedmiotu, znam wiedzę, o którą opiera się umiejętność z której korzystam mam świadomość tego co robię i w jakiej relacji staję. To oznacza spokój. To oznacza świadome wybieranie. Wiem co chcę uzyskać, wiem co mogę stracić, zgadzam się na to.

Praca z grupą to piękne, wdzięczne zadanie. Jeśli prowadzący i grupa są zainteresowani współpracą, dorośli w sobie, do tematu, gotowi na zmianę i towarzyszące jej zjawiska, precyzyjna wiedza schodzi na plan dalszy (kiedy pracujemy nad tzw. kompetencjami społecznymi). Przyglądamy się sobie, dokonujemy wglądu, poszukujemy nowego wzoru zachowań, jesteśmy wdzięczni, wychodzimy ubogaceni. Kiedy jednak odbiorcy nie są aż tak gotowi i świadomi, opór jako naturalny towarzysz zmiany znakomicie przeszkadza pracy w oparciu jedynie o intuicję. Wiedzenie co robię pomaga nadać komunikat i odebrać go odbiorcy. Działanie z wiedzą i w oparciu o czucie (wyczucie) stanowi dopiero całość, która stanowi o spójności nadawcy (w tym wypadku prowadzącego grupę). A ta spójność będzie tym co pomoże odbiorcy (uczestnikowi) w uczeniu się, wyjściu z trudności, przejściu przez progi, przełamaniu oporu. A o to nam chodzi przecież jako prowadzącym. O Uczestnika.

Efektem ubocznym może być spokój, lekkość prowadzenia zajęć, brak trudności, mniej dylematów, zadowolenie nadawcy i odbiorcy, poczucie spełnienia i sensu po warsztacie. To u Prowadzącego.

Praca z grupą wymaga wiedzenia co się robi. Każde słowo, gest, cisza, cofnięcie się czy wyjście do uczestników jest bardzo ważnym komunikatem i jest rejestrowane, odbierane, analizowane interpretowane i włączane do decyzji Uczestnika o uczeniu się dalej z Tobą Trenerze bądź rezygnacji z uczenia się z Tobą. Dobrze wiedzieć co oznaczają słowa, których używam i jakie znaczenie daje im moja energia (nastrój, emocja) teraz kiedy to mówię. Uważność, ciągle trenowane obserwowanie siebie samego jest w tym świetnym pomocnikiem. Serdecznie zapraszam Was do analizowania Odpowiedzi. Czyli tego wszystkiego co dzieje się w odpowiedzi na Was kiedy jesteście. Odpowiedź to piękny nauczyciel. Bezpłatny, obecny w każdej chwili przy Was.